ZİLLİ KİLİMİN KÜLTÜREL SAĞLAYICILIĞI

Kelkitte yüzlerce yıldır geleneksel yöntemlerle üretilen zilli kilimlerin ismiyle ilgili birtakım soru işaretleri vardır. “Zili” veya “zilli” söyleyişlerine rastlanmaktadır.

          Kelkitte yüzlerce yıldır geleneksel yöntemlerle üretilen zilli kilimlerin ismiyle ilgili birtakım soru işaretleri vardır. “Zili” veya “zilli” söyleyişlerine rastlanmaktadır. Zili ismi halı dokuma tekniğine verilen addır. Zilli kilim ise Kelkit’te yüzlerce yıllık dokumu yöntemi ile üretilen halılara verilen yöresel addır. Zili kilimler Orta Asya’dan getirilen bir dokuma tekniği olarak ülkenin farklı bölgelerinde rastlanmaktadır. Zilli kilimler ise Kelkit’te üretilen yün ve kök boya hammaddelerinin işlenmesiyle oluşturulmaktadır. Türk kültür yaşantısında özellikle kızlara çeyiz olarak verilen, ana evinden koca evine yapılan göçte ailesinin müstakbel geline gösterdiği değerin bir temsilidir. Geleneksel yapısı Türk mitolojisine dair çeşitli anlamlar barıldırmaktadır.           Kelkit zilli kilimlerinin ilk göze çarpan özelliği çok renkli olmasıdır. Doğayla iç içe yaşayan Türk toplumları doğanın çok renkliliğini gündelik yaşantıdaki işlemelere yansıtmaktadırlar. Bir diğer yapısı motiflerin mitolojik karşılıklarıdır. Motiflerden en dikkat çekeni göz motifidir. Halk inanışlarında “göz değmek” olarak adlandırılan durum, kötü niyetli birinin baktığı kişide yarattığı etkidir. Kilime işlenen göz motifi nazar boncuğu takmakla aynı işleve sahiptir: kötü gözle bakan kişinin olumsuz etkisini yansıtmaktır. Bu sebepten göz motifine nazarlık da denmektedir. Halıya işlenen koç boynuzu motifi gücü, iktidarı temsil eden eril bir motiftir. Doğadaki dağ, yaprak, gül motiflerine de rastlanmaktadır. Dağlar ululuğu, yüceliği temsil ederken gül güzel, narin olması sebebiyle kadını temsil etmektedir. Türkler, doğayla özdeş yaşayan animist topluluklardır. Yaratılan her canlı aynı kıymettedir. İnsan, hayvan, ağaç varlığı yaşamsal bir döngünün parçasıdır. Kutsallık halk anlatılarında veya günlük söylemlerde karşılaşılmaktadır. Ulu çınar, yüce dağ gibi nesneler sıfatlandırırken yüklenen bu değer hissedilmektedir. Benzer şekilde gözleri güzel kadına ceylan gözlü, sarp fakat güvenli alanlara kurt ini benzetmesi buradan gelmektedir. Halk arasında “Yaş kesen, baş kesen, taş kesen iflah olmazmış.” sözü insanı tabiatla bir kabul etme anlayışının göstergesidir. Yaş olan canlı ağaca, bir insana veya doğadaki taşa zarar verene aynı ceza verilmektedir: iflah olmamak. Kelkit zilli kilimleri, Türk kültür yaşantısının işlendiği bir resim tuvalidir. Sanat eserinin ressamı ise binlerce yıllık kültürel kodu aktaran kilim dokuyucusudur. Kelkit’te gündelik yaşam alanımız olan evleri süsleyen Kelkit zilli kilimleri doğduğu toprakların hammaddesiyle beslenmektedir. Kelkit florasından elde edilen kök boyalar, hayvancılığından elde edilen yün iplikler bu harmanlama sürecinin bir parçasıdır.          Kültürel farkındalıkla Kelkit kültürünü kucaklamak dileğiyle… Dr. Açelya OĞUZ