Hakemli Dergideki Gümüşhane’ye Dair Bilgiler, Çok Tartışılacak

Gümüşhane’nin Merkez İlçe Mahalleleri akademik bir makaleye konu oldu.

Gümüşhane’nin Merkez İlçe Mahalleleri akademik bir makaleye konu oldu. Hakemli dergide yayınlanan makalenin içeriğinde, mahalle adları ile ilgili tartışmaya açık bilgilere yer verildi.   Gümüşhane Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Nihan Budak tarafından hazırlanan,  “Gümüşhane Merkez Mahalle Adlarının Köken Bakımından İncelenmesi” adlı makale, üniversitenin hakemli dergisi Mavi Atlas’ta yayınlandı. Gümüşhane Belediyesi sınırları içerisinde bulunan 14, makalenin herhangi bir yerinde zikredilmemekle birlikte ArzularKabaköy Belde Belediyesine bağlı 6 mahalle adının yer aldığı çalışmada, mahallelerin adları yapıları ve kökenleri bakımından incelendi. Makalede; mahallelerin 8 tanesinin tek kelimeden, 12 tanesinin ise iki farklı kelimenin birleşiminden oluştuğu kaydedilerek alfabetik sırayla incelemeye tabi tutuldu. Akademik makalede, Gümüşhane Merkez İlçe Mahalle adları hakkında şu bilgiler yer aldı: Akçakale Mahallesi Gümüşhane Merkez İlçesinde altı adet kale bulunmaktadır: Akçakale, Canca, Keçi, Kov, Krom. Mahallenin adı burada bulunan kaleden gelmektedir. Daha önceki zamanlarda köy olan Akçakale, 2018 yılında yapılan halk oylaması sonucunda şehre bağlanarak şehrin bir mahallesi konumuna gelmiştir. Bağlarbaşı Mahallesi Gümüşhane, tarih boyunca meyve ağaçlarından oluşan bahçeleriyle meşhur olmuştur. Bölgeden geçen seyyahlar buradaki meyvelerin ve bahçelerin çokluğu ve güzelliğinden dolayı bölge hakkında bilgi verirken uzunluğu yaklaşık 13 kilometre, genişliği yaklaşık 900 metre boyunca uzanan vadinin her iki yanının meyve bahçeleri ile dolu olduğuna değinmiştir. Bağlarbaşı Mahallesi etrafı dağlarla çevrili Gümüşhane Merkez İlçesinin en çok bahçeye sahip alanıdır… Harşit Vadisi’nin en geniş yeri olan ve bahçelerin son mahallesi olarak kabul edilen bu alan, Gümüşhane’nin en güzel meyvelerinin de yetiştirildiği alandır. İlk sözcüğü Farsça, Türkçe çokluk eki ile ikinci sözcüğü insandan doğaya aktarım yoluyla Türkçe sözcüğe iyelik ekinin eklenmesiyle oluşturulmuş belirtisiz ad tamlaması şeklinde melez bir yapıda olan mahallenin adı bu bahçelerden gelmektedir. Canca Mahallesi; Canca Mahallesinin bulunduğu alan, 15. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı hâkimiyetine giren bölgede yer almaktadır. O dönemde, bölgede yaşayanlar gerek arazi şartları gerekse yönetimdeki aksaklıklar nedeniyle geçim sıkıntısı çekmekteydi. Bu nedenle bölge halkı daha iyi şartlarda yaşayabilecekleri alanlara göç etmekteydi. Bölgenin ıslahını sağlamak ve göçü önlemek amacıyla devlet tarafından gönderilen görevliler, keşfedilen maden ocaklarının yakınlarına bölge halkının yerleştirilmesi gerektiğine karar vererek Canca Köyü’nün oluşturulmasını sağladılar. Böylelikle bu alan ve halkı Gümüşhane kasabasının temelini atmıştır. Canca Mahallesi Gümüşhane’nin kurulduğu ilk yer olduğu için o yerin özü anlamında adlandırılmıştır. Farsça kökenli sözcük ve Türkçe bir ekin birleşmesinde oluşmuş melez yapıda bir sözcüktür. Çamlıca Mahallesi; Gümüşhane, Karadeniz bölgesinde yer almasına rağmen tam anlamıyla Karadeniz iklimi etkisi altında değildir. Yeryüzü şekillerine bakıldığında çevresi tamamen dağlarla kaplıdır. Dağlık alanların çoğunluğu ilin kuzeyinde yer almaktadır. Bu dağlar kuzeyden gelen ılıman havanın içlere kadar sokulmasını engellemektedir. Bu nedenle Karadeniz iklimi ve Doğu Anadolu iklimi arasında geçiş konumundadır. Çamlıca Mahallesi ilin kuzeyinde yer aldığı için bitki örtüsü Karadeniz iklimine daha yakın olan bir konumdadır. Mahalle bitki örtüsü sebebiyle bu adlandırmaya sahiptir. Eskibağlar Mahallesi Bağlarbaşı Mahallesinin yanındaki mahallenin adıdır. Bu bölgede yer alan bahçeler bölgeden geçen karayolu sebebiyle kamulaştırılmış ve bahçelerin birçoğu yok olmuştur. Bu nedenle ilk sözcüğü Türkçe, ikinci sözcüğü Farsça melez bir sıfat tamlaması yapısındaki mahallenin adı buradan gelmektedir. Hacıemin Mahallesi Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Emin Mahallesi adıyla anılan Hacıemin Mahallesi, Gümüşhane’de çıkarılan altın ve gümüşlerden para kesilmesi için oluşturulmuş bir yerdir. Canca’da kurulan darphanede üzerinde “catha” yazılı Osmanlı paraları basılmakta ve Emin Mahallesinin bulunduğu bölgede paralar kesilmektedir. Burası Canca kalesi ve vadiye yakın bir yer olup Trabzon-Gümüşhane anayolunun üzerinde bulunmaktadır. Bu mahallenin adı bölgenin daha önceki dönemlerdeki işlevinden kaynaklanmaktadır. Daha sonraki dönemlerde eklenen hacı sıfatı ise bölgenin orada yaşayan biriyle bağlantılı olmalıdır. Hasanbey Mahallesi, 19. yüzyılın sonlarına doğru oluşmaya başlamış bir mahalledir. Bölgedeki madenlerin önemini yitirmesi, karayolunun Harşit Vadisi’ne kayması sebebiyle şehir yeniden şekillenmek zorunda kalmıştır. Hükümet binası, askerî ve mülki binaların Harşit Vadisi’ne taşınması sebebiyle halk ve memurlar bu bölgeye taşınmıştır. Toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak hastane, okul, cami gibi yapıların da tamamlanmasıyla şehrin yeni merkezi eski adı Latifli olan, Hasanbey Mahallesi’nin oluşumunu sağlamıştır. Sıfat tamlaması yapısındaki bu mahallenin adı ise 1921-1923 yılları arasında Maliye, ara seçimler sırasında Ziraat vekili olan Hasan Fehmi Ataç’tan gelmektedir. Bu bölgede Hasan Fehmi Ataç’a ait bir konak bulunmaktadır. İnönü Mahallesi Belirtisiz ad tamlaması yapısındaki bu mahallenin adı muhtemelen İnönü Mağarasından gelmektedir. Karaer Mahallesi Gümüşhane şehrinin merkezini, Hükümet Konağı göz önünde bulundurulduğunda Karaer Mahallesi ile Hasanbey Mahallesi oluşturmaktadır. Yönetim ve ticaret merkezinin bu mahallelerde olması nüfusun artmasını sağlamış ve diğer yapılanmaları da bu bölgeye toplamıştır. Sıfat tamlaması yapısındaki ve şehrin merkezi konumundaki Karaer Mahallesi 1960-1962 yılları arasında Gümüşhane belediye başkanlığı ve valilik görevlerinde bulunan Mustafa Karaer ile ilgili olmalıdır. Karşıyaka Mahallesi Sıfat tamlaması yapısındaki Karşıyaka Mahallesi Harşit Irmağı boyunca dikey bir doğrultuda uzanan Gümüşhane’nin genelinin baktığı yönde duran mahalledir. Şehrin merkez mahalleleri nehrin bir tarafında Karşıyaka ise diğer tarafındadır. Adlandırma bu sebepten kaynaklanmaktadır. Oltanbey Mahallesi Hızlı nüfus artışı ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmesi gibi nedenlerle yeni yerleşim yerlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle Hasanbey Mahallesinin 2013 yılında ikiye ayrılmasıyla Oltanbey Mahallesi oluşturulmuştur. Bu mahallenin adı 17-18-19-20. dönem Gümüşhane milletvekili; 45, 46, 47 ve 55. hükümet Adalet Bakanı; 53. hükümet Milli Savunma Mahmut Oltan Sungurlu’dan gelmektedir. Özcan Mahallesi Halk ağızlarında dere, çay; sulak verimli yer anlamındaki sözcük Eski ve Orta Türkçede öz şeklinde iki dağ arasında bulunan dere ve vadi anlamlarında kullanılmaktadır… Özcan Mahallesi iki dağ arasından akan Harşit Irmağı ile bağlantılı olarak adlandırılmıştır. Süleymaniye Mahallesi Bu yerleşim yerinin adı Kanuni Sultan Süleyman’dan gelmektedir. XVI. yüzyılın başlarında doğu illerinde, özellikle zorluk içinde olan, göç veren, geçim sıkıntısı çeken bölgelerde yeni bir kalkınma planı hazırlanmıştır… Bir maden yatağı olan Gümüşhane’nin devlet adına önemli olması nedeniyle buradaki madenlerin devlete daha çok katkı sağlayacak biçimde işlenmesi bu plan dâhilindedir. 1520 yılından itibaren Gümüşhane’nin Canca adıyla da bilinen Süleymaniye bölgesindeki yeni yapılaşmalar ve Kanuni tarafından burada ilk defa para bastırılması hem ülke hem de bölge adına yapılan kalkındırma faaliyetleridir. Yeni gümüş yataklarına yakın bu bölgede Süleymaniye Camii adı verilen bir cami ile elli kadar ev inşa edilmiştir. Günümüzde Süleymaniye Mahallesi ya da Eski Gümüşhane adı verilen yerin oluşumu sağlanmıştır. Yeni maden yataklarına yakınlığı sebebiyle Süleymaniye Mahallesi olarak bilinen ve Canca adı verilen eski şehirle ilk yer değiştirme de bu şekilde gerçekleşmiştir. Böylece ikinci Gümüşhane Süleymaniye Mahallesi’nde kurulmuştur. Yeni Mahalle Yeni Mahalle, kentsel dönüşüm sonucunda oluşturulmuş bir mahalledir. 1946 yılında bölgede herhangi bir yerleşim bulunmazken 2004 yılında bölgede düzenli bir yapılaşma sağlanmıştır. Kentsel dönüşümde niteliksiz ve eskiyip yıpranmış, bakımsız yerlerin yenilenerek yaşam standartlarının iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu sayede düzensiz, çarpık ve riskli yapılaşmaların önüne geçilmektedir. Bölge nüfus yoğunluğu aşırı şekilde artırılmadan bozuk kent ve coğrafi doku, planlanarak modern ve yaşanabilir bir alana dönüştürülmüştür. Ekinciler Mahallesi (ArzularKabaköy Beldesi); Türk Dil Kurumu(TDK) sözlüğüne göre ekinci kelimesi “tahıl yetiştirip satan kimse” demektir… Gümüşhane 15. yüzyılda Osmanlı tarafından fethedilmiş, sonrasında ise bölge halkı Trabzon’dan yollanan ahali ile kurulmuştur. 16. yüzyıl boyunca bölge yoğun bir göç almıştır. O bölgeden göç ile gelen yöre halkının geçim kaynağı ekin ekmek, ekincilik olduğundan dolayı mahalle bu adla anılmaktadır. Esentepe Mahallesi (ArzularKabaköy Beldesi); Esentepe, her iki sözcüğü de Türkçe, sıfat tamlaması yapısında oluşmuş bir yer adı olarak kabul edilebileceği gibi esen-esin sözcüğünün halk ağızlarında rüzgâr anlamında kullanılması nedeniyle takısız isim tamlaması olarak da kabul edilebilir bir yapıdadır. Bu yerin adı iklim, doğa olayları ile bağlantılı olarak verilmiştir. Gümüşhane dağlık bir bölge olduğu için bu mahalle yüksek bir konumda bulunmaktadır. Fatih Mahallesi (ArzularKabaköy Beldesi); Trabzon, Osmanlılar tarafından 1461 yılında fethedilmiştir. Bu tarihten 1467’ye kadar Osmanlı hâkimiyetinde bulunan Gümüşhane, bu tarihten itibaren Akkoyunlular tarafından ele geçirilmiştir. Ancak 1473 Otlukbeli Savaşında Fatih, Akkoyunluların hükümdarı olan Uzun Hasan’ı yenmiş ve bu bölge o tarihten sonra Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. Fatih Mahallesinin adı Fatih Sultan Mehmet’ten gelmektedir. Gaziler Mahallesi (ArzularKabaköy Beldesi); Malazgirt Zaferi’nden önce Gümüşhane ve çevresindeki illerde beylik kuran Selçuklu komutanlarından Mengücik Ahmet Gazi’dir. Bu beylik daha sonra Selçukluya tabi olmuştur. Mengücik Gazi’nin oğlu Emir İshak da bir Anadolu gazisidir. Anadolu’da çok önemli bir yeri olan gazilik makamının bu mahallenin adlandırılmasında önemli bir rol oynadığı söylenilebilir. Ancak adı geçen ilk gazilere mi yoksa Anadolu’nun tüm gazilerine mi ithafen verildiği hakkında bir yorum yapmak mümkün değildir. Mezire Mahallesi (ArzularKabaköy Beldesi); TDK’ya göre Mezra; “Ekime elverişli, ekilecek tarla veya yer, ekenek. Kırsalda birkaç evden oluşan en küçük yerleşim birimi” demektir. Arapça kökünden gelmektedir. “Ekim ve dikim yapılan yer, tarla” anlamındaki mazra sözcüğünden alıntıdır… Belediye sınırlarının genişlemesiyle Gümüşhane’nin etrafındaki köyler zamanla mahalle haline getirilmektedir. Mezire Mahallesi de bu mahallelerden biridir. Osmangazi Mahallesi (ArzularKabaköy Beldesi); Anadolu gazileri arasında asıl büyük devlet kurucuları Ertuğrul Gazi’nin oğlu Osman Gazi ve torunu Orhan Gazi’dir. Gümüşhane, Fatih Sultan Mehmet zamanında 1479 yılında Osmanlı Hâkimiyetine girmiştir. Sıfat tamlaması yapısındaki mahallenin adı Osmanlı Devleti’nin kurucusu olan Osman Bey ile ilgili olmalıdır.