KURBAN RİTÜELİ

Kökensel olarak Hz. İbrahim’in rüya görmesiyle oğlu İsmail’i Allah’a kurban etmeye götürmesi kıssasına dayanmaktadır. İsmail’i kurban edeceği sırada bir kurbanlık hayvanın gönderilmesi ile İsmail’in canının bağışlanmasına dayanmaktadır. Bu kıssa kurban edilme yolculuğunda deyimlerin menşeine dair bilgiler de edinilmektedir. Şeytan İsmail’in aklını çelmeye çalışır. İsmail de şeytana taş atar ve gözünü kör eder. “Kör şeytan” söyleminin buradan geldiği anlatılmaktadır. Benzer şekilde hac ziyaretinde şeytan taşlama uygulaması da bu kıssaya dayanmaktadır. Çocuğu kurban etmeyi göze almak, Allah’a karşı teslimiyeti simgelemektedir. Kurban bayramı, kökensel olarak İsmail’in yerine inen kurbana telmihen yatılan kesip eti paylaşma eylemidir. Dini bir misyonu olmakla birlikte geleneksel ve sosyolojik alt yapısı da vardır. Kurban bayramının Türk kültüründeki karşılığı öncelikli olarak et girmeyen evlere etin girmesini sağlamaktır. Ayrıca toplumsal dayanışmayı güçlendirmek, zengin ile fakirin arasında iletişim kurulmasını sağlamak görevlerini üstlenmiştir. Ailelerde kurulan büyük sofralarda hep birlikte yenen yemekler, kaynayan aşlar, büyüklerin gönüllerini hoş etmek, çocukları sevindirmek bayramın başkaca önemli uygulamalarıdır. Modernleşmeyle birlikte Kurban Bayramı, karkas et sürümünün yapıldığı bir piyasaya dönüşmektedir. Hayvanın ayaklarından asılarak hızlıca kesilip müşterilere dağıtılması Kurban Bayramı’nın uhrevi havasına cevap vermemektedir. Kurban kesilirken dua edilip hayvanın en az acıyla ölmesi için tek hamlede boğazının kesilmesi, canını rahat teslim edebilmesi için bir ayağının bağlanmaması, hayvanın kanının ve diğer uzuvlarının gömülmesi geleneksel adaba karşılık gelmektedir. Modern kesimhanelerde hayvanın kanının su giderlerinden akıtılması, organlarının ise çöpe atılması veya sakatatçılara satılması geleneksel formun dışına çıkartmaktadır. Kurban Bayramı sürecinden atadan dededen kalma bilgi ile hareket etmek hem bayramın manevi ruhunu yakalamak için hem de çocukların geleneksel düstur ile yetiştirilmesine yönelik önemli bir çabadır. Kurban bayramı, et kesimi dışında başka ritüelistik bir dizi davranışları da beraberinde getirmektedir. Bayram namazına erkek çocukların kaldırılıp gönderilmesi, kız çocukların ise dede evine gönderilerek bayram yemeği hazırlamaya yardımcı olması beklenmektedir. Bu süreç çocuğun sosyalleşmesi, bir gruba ait olduğunu bilmesi açısından önemlidir. Gümüşhane’de bayram namazından sonra ailenin büyükleri, gençleri ve çocukları hep birlikte kabristana gidip ölen akrabalarına dua okurlar. Sonrada evin en büyüğüne bayram yemeğine gidilir. Yemekten sonra kadınlar hızlıca sofrayı kaldırıp çay hazırlarlar. Bu esnada sülalenin diğer üyeleri evin büyüğünün elini öpmeye gelir. Kadınlı erkekli bu bayramlaşmalarda çocuklara harçlık verilir. Günün ilerleyen saatleri yetişkinlerin akraba ziyaretleri ve sokaklarda çocukların çeşitli oyunlarla şenlenmeleri ile devam etmektedir. Kurbana dair bir başka önemli süreç kurban bayramının öncesidir. Dini bayramlar aynı zamanda yenilenmeyi, tazelenmeyi, temizliği temsil etmektedir. Bayramdan önce evlerde bayram temizliği hummalı bir şekilde yapılmaktadır. Bireylerin maddi durumuna göre bayramlık alınması da bu yenilenme sürecine katkı sağlamaktadır. Bu sebeple yapılacak olan yardımların bayramdan önce yapılması gerekmektedir. Sabah uyanır uyanmaz bayramlıklar ilk kez o yeniliğiyle giyilmekte, bu sevinç akranlarla paylaşılmaktadır. Bayramlarda şeker, çikolata, tatlı ikramı, “Allah ağzınızın tadını bozmasın.” duasını hatırlatmaktadır. Kurban Bayramının kökenini bilerek geleneksel uygulamaları dikkate alarak bir bayram geçirmek dileğiyle… Açelya OĞUZ